ДЭЛХИЙН ХАЙКҮГИЙН ХОЛБООНЫ БАГА ХУРАЛ БОЛНО

ДЭЛХИЙН ХАЙКҮГИЙН ХОЛБООНЫ
5 ДУГААР БАГА ХУРАЛ БОЛНО

Хайкү мэддэггүй хүн байхгүй болов уу. Гурван мөр 5-7-5 гэсэн үеэр арван хоёр үеэр бичдэг богино шүлгийн дэлхийн холбоо гэж байгууллага байна. Дэлхийн Хайкүгийн Холбооны ээлжит олон улсын бага хурал энэ 4 дүгээр сарын 29 нд Токио хотноо болох гэж байна. Дэлхийн  олон орнны хайкүчдийн хамт Монголчууд энд өөрсдийн бичсэн хайкү шүлгээ уншина.

Бидний монголчууд 1960-аад оны үед нэр яруу найрагч Бэгзийн Явуухулан гуайн орос хэлнээс орчуулсан нэрт хайкүчин М.Башогийн хайкүгээс эхлэн Японы яруу найраг түүний дотор хайкугийн тухай сайн мэддэг, хайкү шүлэг уншдаг болсон билээ. Түүний 1964 онд бичсэн “Японы хайкү шүлгийн тухай” хэмээх үгүүлэл Хайку гэж чухам ямар утга учиртай шүлэг юм бэ гэдгийг Монголчуудад таниулж өгсөн буянтай.

Дараа нь 1974 онд богино үгүүллэгийн нэрт мастер Жагдалын Лхагва “Японы яруу найраг” гэдэг ном бичиж үүнд 85 яруу найрагчийн танка, хайкү  болон орчин үеийн шүлэг багтсан нь мөн бүгд орос хэлнээс орчуулагджээ.  Энэ нь анхны Японы уран зохиолын тухай тусгайлан хэвлэсэн анхны ном байсан тухай Өвөр Монголын  Багшийн Их Сургуулийн судлаач профессор Ч.Цолмон бичжээ.

Монголчуудын хувьд анхны монгол хайкүг мөн Бэгзийн Явуухулан гуай бичсэн байна. Нэрт яруу найрагч Бавуугийн Лхагвасүрэнгийн “Уянгын тойрог” номд нь байгаа “Шувууны мөр” хэмээх гурван мөрт бол хайкү юм байна. Сүүлийн үед яруу найрагч Загдын Түмэнжаргал хайкү шүлгийн маягаар их шүлэг бичиж байна.

Та бүхэнд японы зохиолчдын хайкү шүлгийн заримыг толилуулая. Монгол уншигч түмэнд зориулан Японы хайкү шүлгийг Б.Явуухулан, Ж.Лхагва, Н.Нямдорж, Б.Энэбиш, Г.Аюурзана нар орос хэлнээс, К.Аяако, Д.Болдбаатар, С.Хадаа, М.Шагдарсүрэн, Ц.Бурмаа, С.Хүрэлбаатар, Р.Баттогтох, С.Хишигсүрэн, О.Бямбаа нар япон, англи, хятад хэлнээс орчуулж байна.

Мацуо Башо (1644-1694):

Хуучин цөөрөм рүү

Хөөрхий мэлхий дэвхрэхэд

Усны чимээ гарав.

Нүцгэн мөчир дээр

Нэвсгэр хэрээ сууж байгаа нь

Намрын үдэш санж.

Мөчир дамжин гүйж

Мөнгөн дусаал урсах нь

Хаврын бороо ажээ. (Б.Явуухулангийн орчуулга)

Мөчрөөс мөчирт

Мөлхөн урсах нь

Хаврын бороо аж.  (Ж.Лхагвын орчуулга)

Аймшигт ядуу эр

Амуу цайруулахаа болиод

Онгон сарыг ширтэв.

Усан байцааны шилбэнээс

Шүдэнд элс шажигнахад

Өтөлж яваагаа мэдэв би.

Хаврыг буцаад явахлаар

Хамаг шувуу уйлалдаж

Загас хүртэл мэлмий дүүрэн нулимстай.

Масаока Шики (1867-1902):

Гуулин зоос жингэнэж

Гуйлагчин олсноо тоолоход

Өвлийн шөнө хүйтэн

Ёса Бусан (1716-83):

Ийм сайхан шөнө сарны тухай

Дээрэмчдийн удирдагч хүртэл

Дуу зохиодог байлгүй.

Загасчин модчин хоёр

Цайны газар дуулан суух нь

Салхитай намрын өдөр өө.

Шүхэр бороо хоёр

Шүргэх зуураа ярилцах нь

Хаврын бороо аж.

Сарны саруулыг хэлээд яахав

Надтай мөргөлдсөн сохор хүн хүртэл

Найр тавин инээж байна шүү.

Кикакү (1660-1707):

Гар хоосон  гуйлгачны

Гадаа өмсдөг хувцас нь

Газар тэнгэр хоёр.

Наймаач Этиогойн мухлагт

Нарийн торго цуу татахад

Зуны улирал эхлэдэг.

Фүкүда Тиёо (1701-1765):

Өдөржин горхин дээр

Өлөн сүүдрээ барих гэж

Тэмээлзгэнэ тонголзоно. (Б.Явуухулангийн орчуулга)

Голын усны урсгал дээр

Голог тэмээлзгэнэ суугаад

Сүүдэр юугаа барин барина.  (Ж.Лхагвын орчуулга)

Өглөө босоод хартал

Алтан агь худаг тойроод ургачихаж

Айлаас ус авахаас даа.

Тэргэл сартай шөнө

Шувуу хүртэл үүрээ

Задгай хонодог байна шүү.

Ранран:

Зөрж яваа хүний

Бариж яваа шүхэр дуугарах нь

Намрын бороо ажээ.

Сехаку:

“Тэнгэрт түгсэн од

Тэндээ яасан үзэмжтэй вэ

Тэхдээ яасан хол вэ?”

Ашигласан хэрэглэгдэхүүн:

1 “Японы яруу найраг” Сонгомол яруу найргийн чуулга, Эрхилсэн Г.Мэнд-Ооёо, Уб., 2005

2 “World Haiku” edited by Ban’ya Natsuishi, World Haiku Association, 2010, No.6, Shichigatsudo;

3 “Япон Монгол Хайку шүлгийн харицаа холбооны асуудалд” Ч.Цолмон, (Өвөр Монголын багшийн их сургуулийн доктор, профессор)

4  “Haiku, An Anthology of Japanese Poems” By Stephen Addiss, Fumiko Yamamoto, and Akira Yamamoto, Shambala Library; 2009, London;

5 “Солонгон гүүр” “An antology of Mongolian and Japanese Poetry”, Эрхилсэн Г.Мэнд-Ооёо, Уб., 2009
6 "Хайкү нь яруу найргийн сонгодог хэлбэр мөн" Д.Мандах, МУИС-ийн МХСС-ийн "Монгол судлал" эрдэм шинжилгээний бичиг-ийн 2008 оны №29 (300), 2003-214 х.