ГАЙ ГАЗАР ДОРООС,

Гай газар дороос. Токио хотод сүүлийн хэдэн жил амьдрахад хэд хэдэн удаа хүчтэй газар хөдлөж, 2008 оны хавар Ибараки мужид нэг том уул модтой юутай хүүтэйгээ нүүгээд замдаа таарсан зам, барилга байшинг хүн хартай нь дараад өөр газар очсоныг эс тооцвол түүнээс өөр айхтар хөдлөлт, цүнами гайгүй л байлаа бурхан минь. Өнгөрсөн баасан гарагийн Тохокгийн газар хөдлөлт, цүнами бол харин ойрын хэдэн жил байтугай, сүүлийн бараг 100 жил тохиолдоогүй аймшигт гамшиг байсан бөгөөд аюулын зэрэглэлээрээ бүр дэлхийд эхний тавд орж байх шиг байна. Ингэж гай газар дороос гэдэг үг хэлц утгаараа биш шууд утгаараа нэг өдөр болчихдог юм байна аа.

Ерөнхийдөө гамшиг болсон газраас бусад бүс нутагт ажил, бизнес үйлчилгээ хэвийн гэж хэлж болох боловч үр дагавар муу нөлөө өдрөөс өдөрт нэмэгдэж, хүн бүрт мэдрэгдсээр байна. Монгол хүн бидний хувьд гамшигт өртсөн Миаги, Ивата, Ямагата, Фүкүшима, Акита, Аомори зэрэг хот тосгоны аймшигт дүр төрх сэтгэлд үлдэж, харанхуй шөнөөр газар хөдлөх бүр хар дарсан зүүднээс цочин сэрж, тайван амгалан унтах ч аргагүй болж байна.

Сүүлийн хэдхэн өдөрт нөхцөл байдал нэлээд хурдтай өөрчлөгдөж байна. Баасан гарагийн газар хөдлөлтөөс хойш 5-аас дээш баллын газар хөдлөлт 500 удаа, нийт хөдлөлт мянга хол гарсан байна. Өчигдөр гэхэд Нарита онгоцны буудал байдаг Чиба аймагт 6 баллын газар хөдлөж нисэх рүү явдаг хурдан галт тэрэг цагаасаа 50-70 минут хоцорч очиж байлаа. Цүнами болсон газруудаар шөнөдөө -6 хэм болтол хүйтэрч, хэдий хавар ирсэн ч цас орсон хэвээр, гал, цахилгаан, усгүй мужын хүн ард хүнд байдалд байна. Энэ удаагийн газар хөдлөлт араасаа цүнами дагуулсан нь олон мянган хүний амийг авч одсон байгалийн аймшигт үзэгдэл байлаа. Гай газар дороос ганцхан өдөр гараад ирдэг юм байна.

Газар хөдлөлт ба  японы нийгэм хүн ард. Япон хүмүүс нэгэнт улс орноороо байгалийн аюулын бүсэд, газар хөдлөлт, цүнами, зэрэг гал усны гашуун зовлон, болзогшүй аюулын аман дээр байдаг учраас улс орны хэмжээнд төдийгүй, хувь хүний хэмжээнд сэтгэлзүйн болоод бусад талын бүрэн бэлтгэлтэй байдаг юм байна. Нийгэмд болон хүнд ямар ч аюул занал хаанаас ч учирч болох бөгөөд түүнийг даван туулах чадавхи сэтгэлзүй, эд материалын боломжийг урьдчилан бүрдүүлсэн байх нь хамгийн чухал зүйл аж. Япончууд хэдийгээр улс  оронд сүүлийн бараг 100 жилд болоогүй  аюул болоход сэтгэл шимшрэн хүлээж авсан ч адгаж яарч сандралгүй тайван хүлээн авч гагцхүү энэ аюулыг хэрхэн даваж  туулах арга ухаанаа уралдуулж, нийгмийн үйл явцыг чадварлаг сайн зохион байгуулж байна. Японы эзэн хаан Акихито анх удаа ард түмэндээ хандаж зурагтаар үг хэлэхдээ “энэ хэцүү бэрх цагт японы иргэн бүхэн гар гараасаа барилцан бие биедээ өгөөмөр сэтгэлээр туслан хэцүү бэрх цагийг давж чадах эр зоригтой гэдэгт зүрхний гүнээс итгэж найдаж байгаа”-гаа илэрхийлж зүрх зоригийг нь чангаллаа.

Одоо дараагийн ээлжинд хамгийн хүндрэлтэй юм юу байж болохыг зөв тооцоолж түүнийг урьдчилан харж  чадна гэдэг удирдлагын  бас нэг их том чадвар юм. Газар хөдлөлт, цүнамигийн энэ аюул хүрэхгүй, хүртэхгүй салбар гэж алга. Токио болон бусад хотуудад одоо хамгийн их аюул занал учруулж байгаа нэг юм бол цахилгаан эрчим хүчний хүрэлцээ боллоо. Эрчим хүчний хүрэлцээг зөв зохион байгуулахгүй бол газар хөдлөлт цүнамид алдсанаас илүү хохирол амсах магадлал өндөр байгаа гэж албаны хүмүүс тайлбарлаж байна.

Өнөөдрийн эрчим хүчний шаардагдах хэрэгцээ 41 сая киловатт байгаа бол хүчин чадал нь ердөө 31 сая киловатт юм байна. Тиймээс Токиог таван бүс болгож тодорхой хугацаагаар цагийн хязгаартай, цахилгаан таслаж байна. Мэдээж цахилгааны хязгаарлалт хийсэн учраас үйлдвэр үйлчилгээнд доголдол бэрхшээл гарах нь зүйн хэрэг болж байна. Токиогийн хувийн төмөр замуудыг хааж гол гол төмөр замаа арай ядан хөдөлгөж байна. Арав гаруй сая хүнтэй Токио хотын иргэдийн ажил албыг залгуулах унааг ийм үед зохицуулна гэдэг амаргүй аж. Бүр ихэнхи цахилгаан шат болон лифтүүдийг зогсоож, гэрлийн талыг унтраах хүртэл арга хэмжээ авч байгаа нь үнэхээр цахилгаан дутагдалтай байгааг илэрхийлнэ.

Ерөнхийдөө эдийн засгийг тогтвортой байлгахын тул Японы банк хоёр ч удаа 5-7 триллион йэнийг зах зээлд гаргаж зах зээлээ тэжээсэн нь одоогоор үнийн хөөрөгдлийг дарж, зах зээлийг тайван байлгах гол арга болж байна. Японы хөрөнгө оруулагчид нь гаднаас йэн худалдаж авч байгаа учраас йэний ханш анх удаа дэлхийн хоёрдугаар дайнаас хойш анх удаа 1 доллар 76.25 йэнтэй тэнцсэнээ өнөө өглөө жаахан өслөө. Маргаашнаас Их долоо АНУ, Япон, Англи, Хятадын сангийн сайд тэргүүтэн, дэлхийн томоохон банкны тэргүүнүүд цуглаж байгалийн гамшгийн дараах дэлхийн зах зээлийг хэрхэн аврах талаар хэлэлцэх бөгөөд энэ хүнд хэцүү үед Японд жаахан давуу эрх олгох байх гэж эдийн засгийн шинжээчид үзэж байна. Энэхүү гамшгийн хохирлын хэмжээ, эрчим хүчний алдагдлыг тооцох амаргүй байгаа ч шинжээчид 200 тэрбум ам.доллар гэсэн урьдчилсан тоо гаргаад байна.  Япон технологийн салбарт тэргүүлэгч орны хувьд бараа бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлийн саатал Азийн зах зээлд нөлөөлөх хандлага ч бий гэж үзэж байна. 

Улс орон даяар болох орон нутгийн болон олон улсын шинжтэй арга хэмжээ, олны хамарсан үйл явдал, сонгуулиудийг хойшлуулж байна. Зарим спорт, соёлын арга хэмжээ зохион байгуулах нутаг, улс орон яаралтай хайж байгаагаа зарлаад байна. Манайхан бас сонор соргог байж эндээс зохион байгуулчихмаар зүйл байвал анхаарахад гэмгүй байх.

Улс орны хэмжээнд хүнсний хангамж тэгтлээ муудаж дор ороогүй боловч харин ховордох хандлагатай байна. Гэхдээ болзошгүй аюулд зориулж хүмүүс  нөөцөлж байж болох юм гэж хэвлэлээр бичиж байна. Үдээс хойшдоо дэлгүүрийн чухал хэрэгцээтэй бараа таваар дуусч лангуу хоосорч байна. Үүнд цагаан будаа, ус, ариун цэврийн цаас, гурилан бүтээгдэхүүн, талх нарийн боов, зай, цай зэрэг орж байна. Мөн бензин түлш ховордож, олон шатахууны газар түр хугацаагаар хаагдаж, зарим газар нээгдсэн ч  урт дараалал үүсээд байна. Нэг машинд 10 л бинзен авахын тул 3-4 цаг хүлээж байна.

Өдөртөө нэг удаа боловч цагаан будаа идэхгүйгээр Япончуудыг төсөөлөхөд бэрх. Японы хэмжээнд өнгөрсөн 7 сараас ирэх 6 сарын сүүл хүртэл 8.11 сая тонн будаа шаардлагатай бөгөөд 10.13 тонныг хадгалсан юм байна. Мөн 920 мянган тонн будаа нөөцөнд нь байгаа юм байна. Хөдөө аж ахуйн сайд Мичихико Кано хүмүүсийг гамшиг болсон газар хүрэлцээтэй хүнс хүргэхийн тул хүнсний бүтээгдэхүүнүүдийг тэр дундаа будааг их хэмжээгээр нөөцлөхгүй, тайван байхыг сануулсаар байна.

Одоо нийгэмд тэр тусмаа цөмийн станцын орчин, 30 км-ын радиусын гадна байгаа хүмүүст бухимдал түрүүлж байгаа нэг зүйл бол цөмийн станцын тухай мэдээлэл байна. Энэ нутгийн ард иргэд, хүмүүс Засгийн газар болон Токиогийн цахилгаан эрчим хүчний компаний мэдээлэлд нэлээд эргэлзэж, нууж хааж, дарж байна уу гэсэн хар сэр нэлээд байх шиг байна. Ялангуяа өчигдөр Лхагва гарагт дөрөвдүгээр реактороос цагаан утаа гарсан, гуравдугаар реактор ажиллагаагүй болсоноос хойш ийм шаардлага их тавьж байна. Зургаан зуух буюу реактортой энэ станцын 5,6 дугаар нь ажиллаж байгаа боловч одоо нэгэнт зөвшөөрөгдөх хэмжээнээс дээш халж эхлэсэн байна.

Япон даяар ялангуяа Фүкүшимагийн цөмийн станцийн эргэн тойронд болон Токиод радиаци буюу цацраг идэвхийг байнга хэмжиж байгаа. Үүнийг миллисиэвэрт (millisievert) гэдэг нэгжээр хэмждэг юм байна. Энэ хэмжээний 0.1-4000-ийн хооронд нөлөөлөх нөлөөллийг ойролцоогоор гаргаж бөгөөд одоогийн байдлаар одоогийн байдлаар Токиод 400 байгаа юм байна. Энэ радиацийн хэмжээг жирийн хүмүүст ойлгуулахын тулд сонин хэмжүүрт хувааж үзсэн байна. Тухайлбал,  0.05 байвал нэг удаа рентегэн шинжилгээ хийлгэхтэй, 0.19 байвал Токио-Нью-Йоркийн хооронд нисэх онгоцоор яваад буцаад ирэхтэй, 2.4 байвал хүний нэг жилийн радиац авах хэмжээтэй, 3.9 байвал компьютер томографын шинжилгээ хийлгэсэнтэй, 50 байвал хүн нэг жилийн турш радио актив бодистой харьцсантай, 100 байвал хавдар болох магадлал 0.5 хувьтай тэнцэх бөгөөд, 500 байвал хүний цагаан цогцос багасах, 1000 хүрвэл хүмүүсийн 10% нь бие суларч, ядарч эхлэх, 4000 хүрвэл 30 хоногийн дотор хавдар тусах магадлал өндөрсдөг байна. Өнөө өглөөний байдлаар Токиод 0.014 мс байна.

Газар хөдлөлт ба цөмийн аюул. Япон улс хэд хэдэн цөмийн цахилгаан станцтайг уншигчид мэдэх байх. Хэдийгээр энэ нь эрчим хүчний найдвартай эх үүсвэр болдог ч аюул ирэх цагт түүнээс илүү сөрөг аюултай болдог нь харагдлаа. Газар хөдлөлтийн улмаас Фүкүшимагийн цөмийн нэгдүгээр цахилгаан станцын тогоонуудын хөргөх төхөөрөмж шууд зогссон бөгөөд эдгээр нь газар хөдлөлтийг магнитүдийн 8.2 балл хүртэл тэсэж тэсвэрлэх чадвартай боловч энэ удаагийн хүч 9.0 балл хүрсэн учир бүгд автоматаар зогссон байна. Бидний сайн мэдэх Чернобелийн атомын станцынх бол иингэж зогсоогүйгээс аюул болсон юм байна. Үүнээс хойш хөргөлтийн системүүд ажиллахаа байж түүнийг орлуулан далайн усаар хийж байгаа ч эцсийн эцэст далайн давстай ус тус болохоосоо ус болж эргэж урвалд ороод дийлдэхээ больж дөрвөн реактор  бараг бүгд дэлбэрч дуусах шинжтэй болчихлоо. Энэ станц бол 6 реактортой бөгөөд 1, 3, 4 дүгээр реактор шатсан, одоо 5, 6 дугаар реактор ажиллаж байгаа ч байх ёстой хэмжээнээсээ илүү халаад байна. Дөрөвдүгээрх нь шатаж дэлбэрэхдээ 2 дугаарахдаа нүх гаргасан нь илүү аюултай болгосон байна. Одоо реакторуудыг агаараас 4 тоннын даацтай дөрвөн нисдэг тэргээр ээлжлэн ус цацаж хөргөж байгаа ч зохих хэмжээнд хөргөж байгаа гэж үзэхэд хүнд байгаа юм байна.

Засгийн газрын төрийн сайд Юикио Эдано реакторуудын дэлбэрэлтийн талаар бүхий л зүйлийг цаг тухай бүр мэдээлж байгаа боловч сүүлийн үед тэнд чухам юу болоод байгааг хянах боломжгүй болж байх шиг. Япончууд өөрсдийн хамгийн сайн мэргэжилтнүүдээ энд ажиллуулж байгаа нь ойлгомжтой. Ард түмэнд ч гэсэн ямар учиртай юу болоод байгааг нарийн тайлбарлаж байгаа боловч энэ хангалттай биш байна гэж ялангуяа энэ станцын эргэн тойронд байгаа хүмүүс санаа зовж эхэллээ.

Цөмийн аюул ба гадаадынхан. Энэ удаагийн байгалийн гамшигийн хамгийн гол аюул нь явж явж цөмийн цахилгаан станц дээр очиж буулаа. Ер нь бол Японд дан газар хөдлөлтөөс учирах хохирол харьцангуй бага юм. Энэ удаагийн хамгийн хүчтэй гэх 12.2 баллын хүчтэй газар хөдлөлтөд нурж дарагдсан байшин барилга ховор боловч харин цүнамигийн аюул олон мянган хүний амийг авч одлоо. Өнөөдрийн байдлаар амь алдагсадын тоо 4000 хол даваад өдрөөс өдөрт нэмэгдсээр байна. Гамшгийн голомтод байсан цөмийн станцыг доргиосноос үүдсэн аюул энэ орныг бүхэлд нөмөрч мэдэхээр болоод байна. Газар хөдлөлтийн голомтод гадаадынхан харьцангуй цөөн боловч 400 орчим хүн холбоо барихгүй сураггүй байна. Газар хөдлөлт болсон Миаги, Иватэ, Фүкүшима, Яамагата, Акита, Аоморигийн орчимд нийт 48000 гадаадынхан оршин сууж байгаагийн ихэнхи нь хятадууд юм байна. Америк болон Английн засгийн газар иргэдээ цөмийн станцаас дор хаяж 80 км хол байхыг анхаарууллаа. Цөмийн аюул нүүрлэж мэдэхтэй холбоотойгоор улс орнууд байдлыг нэлээд ажиглаж тайван уужуу байсан боловч өчигдөрөөс өөрсдийн иргэдийг Японыг орхиж гаргахыг сануулж байна. Японы засгийн газар төрийн байгууллагууддаа гадаадынханд аль болох таатай нөхцөл олгохыг санал болгосны дагуу Хуульзүйн Яам нь Японыг орхиж гарах хүмүүст эргэж орж ирэх бололцоо олгож, хэрэв виз нь одоо дуусч байгаа бол визээ сунгуулахгүйгээр гарах орох эрх (re-entry visa) аваад гарсанаас хойш хоёр сарын дотор дуртай үедээ буцаж орж ирж болох боломж олгож байна. Энэ нь өөрсдийнхөө ачааллыг бас багасгах арга бөгөөд гадаадынханд ч тун боломжтой нөхцөл юм. Энэ гарах орох эрхийн үнэ нь 4000 йэн буюу 60,000 төгрөг болох юм. Энэ зөвшөөрлийг тухайн орон нутаг, хотын гадаадын иргэн бүртгэх газарт маш түргэн хугацаанд шуурхай дарж өгч байна.

Эндээс бараг хамгийн түрүүнд хүнээ татахаа мэдэгдсэн орны нэг нь Монгол байж магадгүй. Эхний хэдэн өдөр газар хөдлөлт болсон нутгаас бусад газар харьцангуй  тайван байсан боловч Монголд бий болсон хэвлэл мэдээллийн хэрэгслийн хийрхэлээс болж олон монгол хүн маш хурдтай буцсан. Өнөөдрийн байдлаар гурван удаагийн чартер нислэгээр 600 орчим хүн, үндсэн нислэгээр 300 гаран хүн нутагтаа очоод байна. Монголын мэдээлэл гэснээс барууны зарим хэвлэл мэдээлэл ч мөн хүн айх хэмжээнд сурталдаж байгаа бөгөөд Япончуудыг зарим мэдээллийг дарж нууж байгаа гэсэн хар сэр нэлээд явж байна.

Гадаадын зарим орны элчин сайдын яам ард иргэдээ нүүх шилжин суурьшихыг санал болгож байна. Манай элчин сайдын яам газар хөдөлснөөс хэдхэн цагийн дараа мэдэгдэл гаргаж, интернетээр хүнээ тоолж бүртгэж эхлэсэн бөгөөд тайван амгалан байж, зөв нүүдэл хийхийг сануулж сэрэмжлүүлсэн мэдэгдэл гаргасан.

Харин ч шууд нислэгтэй тулдаа хэд хэдэн чартер нислэг хийж гэртээ буцах гэсэн хүмүүсээ татаж чадлаа. Хэдийгээр МИАТ компанийн хувьд урьдын ийм туршлагагүй, гэнэтийн үйл явдал болсон, дээр нь хүн хүч багатай, зохион байгуулалт менежмент муу, онгоц цөөхөн ч ямар ч байсан хүн ардаа тээвэрлэж, гэрийн барааг нь харуулж байгаа нь бахархмаар сайн хэрэг юм. Энэ нь энэ улсын онгоцны буудалд буух эрх нэгэнт эзэмшдэгийн сайн тал. Хэрэв ийм байгаагүй бол бид яаралтай нөхцөл үүсэхэд ямар нэгэн орны авиа компаний царай харахаас өөр аргагүй болох юм.

Улс орнууд бүгд бужигнаад унахад бидэнд унах байтугай дайгдах унаа ч олдохооргүй байж мэдэш болж байна. Өчигдөр Наритагийн онгоцны буудал дээр байгаа дүр төрхийг харахад “Титаник” кино л санаанд бууж байлаа. Тэнд байгаа хүмүүсийн яарч сандарсан байдал, тэвчээр хүлээцгүй зан үймээн, шуугиан, ар өврийн хаалга, танил тал харсан харц, зохион байгуулалт энэ тэр бол яг тийм дүр зургийг бий болгосон байлаа. Харин япон болон бусад орны авиа компанийхан гайгүй намдуу тайван харагдсан шүү.

Аяганы хариу өдөртөө, агтны хариу жилдээ. Монголчууд бид энэ оронд харьцангуй их биш ч бас бага биш, зургаан мянгуулаа оршин сууж ажиллаж хөдөлмөрлөж, суралцаж боловсорч байна. Дэлхийн хөгжилтэй орнуудаас орны зайны хувьд ч юм уу, нэг тив дэлхийд байдаг болоод ч тэр юм уу харьцангуй ойр дотно нөхөрлөж бие биедээ элэгсэг найрсаг хандаж, биднийг ядарсан цагт наашаа гэж байдгаараа туслаж байсан. Юм гэдэг хариутай, бариутай. “Монголчууд зовох цагт нөхрийн чанар танигдана гэдэг, япончууд зовох цагийн нөхөр сайн нөхөр гэдэг юм билээ. Бид та нарт их баярладаг шүү” гэж манай ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж 11 сард айлчлахдаа Япончуудад хэлж байсан юм, үнэхээр одоо бидний туслах, агтны хариу өгөх ээлж ирж байх шиг.  Хэнд юу байна түүгээрээ туслахаас өөр аргагүй цаг ирлээ. Засгийн газар нэг сая ам долларын тусламж үзүүлэхээ мэдэгдлээ, эхний удаа 2500 ноолууран хөнжил ирсэн, араас нь засгийн газар аврах хамгаалах хүнээ явуулж туслах шийдвэр гаргасан байна. Туслая гэвэл хэнд юу байна түүгээрээ туслаж болно. Моннис групп хорин сая төгрөг хандивлаж байгаа юм байна.

Дэлхийн бусад орнууд ч хэнд юу байна түүгээр  туслаж байна. Тухайлбал, Хятад 20 мянган тонн бензин, аврах баг, Солонгос 102 хүнтэй аврах баг илгээж цөмийн реакторыг хөргөгч борон гэдэг бодис тодорхой хугацаагаар нийлүүлэхээр болсон байна. Мөн хөнжил, цэвэр усны тусламж үзүүлэх гэнэ. Одоогоор дэлхийн 50 гаруй орон өөрийн чадах ядахаар туслахаа албан ёсоор илэрхийлээд байна гэж Гадаад Хэргийн Яамны сайд нь мэдэгдлээ.

За ингээд байгалийн гэнэтийн энэ аюул гамшигийг Япончууд дэлхийн бусад орны сайн санаат нөхөд, улс үндэстэн тэр дундаа Монгол нөхдийн хамт сэтгэлийн хаттайгаар, тэвчээртэй давж туулан ард нь гарах нь гарцаагүй хэмээн итгэж байгаагаа энэ ялдамд илэрхийлсү.
Токио хот, 2011/03/15