МОНГОЛ ГАРАЛТ ЯРУУ НАЙРАГЧ ШИ МӨРӨН

МОНГОЛ ГАРАЛТ ЯРУУ НАЙРАГЧ  ШИ МӨРӨН

Өчигдөр манай сургуулийн монгол судлалын салбар дээр Тайваны монгол гаралт нэрт яруу найрагч Ши Мөрөн хатагтай хүрэлцэн ирж өөрийнхөө амьдрал болоод уран бүтээлийн тухай манай оюутан, аспирант, докторант нарт ярьж танилцуулж өглөө. Тэрбээр "1981 оны 7 дугаар сард "Хүж өвс" хэмээх анхны шүлгийн түүврээ Тайванд хэвлүүлж нэрд гарчээ. Тэр үеэс бараг "Ши Мөрөн гэгч шинэ үзэгдэл "гэх нь холгүй болж билээ, үүнээс өмнө миний амьдрал тун эгэл байсан юм, харин азаар шүүмжлэлийн цөм нь зөв халуун байсан нь надад сайн болсон" гэж тэр дурсав.  Энэ хүн бол уг нь зураач хүн юм. Түүний аав нь Өвөр Монголын Цахарын Чуулганы мянган хошууны  гаралтай Рашдонров гэдэг хүн Бонны их сургуулийн Азийн салбарт монгол хэлний багшаар ажиллаж байгаад  1998 оны 11 дүгээр сарын 30 ны өдөр 88 насандаа таалал болжээ. Тэрбээр зураач охиныгоо гэнэтхэн шүлэгч болсонд их гайхаж, бас их баярладаг байжээ.  Аавтайгаа хамтарч Д.Нацагдоржийн "Миний нутаг" шүлгийг хятад хэлээр орчуулж, ааваараа соронзон бичлэг хийлгэж байсанаа дурслаа. Тэр үеэс өөрийнхөө шүлгийг монгол уншигч нартаа эх сайхан хэлээр нь хүргэх юм сан гэж бодож явжээ. Тэрбээр энэ удаа ааваа дурсах үгүүлбэр хэлэх болгондоо нулимс унагаж байлаа. Түүний ээж Өвөр Монголын Зуу Уд аймгийн Хишигтэн хошууны Баянбилиг гэдэг хүн байгаад 1985 оны 5 дугаар сарын 1 нд өөд болжээ.
Ши Мөрөн хатагтай бээр, "Хайрын хязгаар дах гэрэл сүүдэр", "Монголын өндөрлөг", "Эрин зууны шүлгийн сонгодог", "Харанхуй мөрөн дээр", "Зүүдний говь" зэрэг шүлгийн түүврүүд хэвлүүлж бүтээл нь хятад, япон, испани, англи, монгол хэлээр хэвлэгджээ.Үүнээс хамгийн их сэтгэл хөдөлгөсөн нь монгол хэлээр орчуулагдсан нь гэнэ. Өөрөө тэрбээр ойр зуурын монгол хэлтэй юм байна. Нялх багаасаа хятад газар өсөөд эх хэл, бичгээ сайн сурч чадаагүйдээ харамсдаг бөгөөд анх дөчин зургаан насандаа Монгол нутгийн алтан шороонд хөл тавьж аав ээжээсээ хайрлаж хүртээсэн угсаа яс, цусан удмаа хайрлаж явдаг гэнэ.
Түүний уран бүтээл, шүлгийг монголчууд 1990-ээд оны эхнээс унших болсон билээ. Харин түүний номыг Хятад судлаач, зохиолч Ц.Базаррагчаа багш түүний шүлэг уран бүтээлээс “Цагаан хэрэмний чанад нутгийн дуу" (Тайвань Монгол Ши Мөрөн-гийн нийтлэл, шүлэг УБ. 2006. 10хх); ном бичиж Монгол уншигч нарт өргөн барьжээ. Ингээд та бүхэнд Монгол яруу найрагч Ши Мөрөн хатагтайн зарим шүлгийн орчуулгыг нэтээс олсоноо толилуулж байна.Тэрбээр "өндөр хөх тэнгэр минь элгэн халуун нутгийг минь өршөөн ивээх болтугай" хэмээн ерөөж байна.

Нутгийн зүүд

Элэнц дээдсийн минь уугуул нутаг энэ мөн үү?

Эрхэсийн буман од тоонон дээр нь яралзсаар байна уу?

Энхрий хүү зүүдэндээ эргэн эргэн давхиж хүрдэг

Элгэн хайртай нутаг энэ мөн үү?

Алаг зүрхэндээ аав минь өвөрлөсөөр ирсэн

Амин хайртан зүүдэн нутаг минь

Одоо л таныгаа би эргэж үзэх сэн

Хэний дуу зүүдэн нутагт минь ариухан билээ

Хөөрхий аавын минь зүүдний нутаг

Хөвч уул нь хөхөөрөө, хөдөө тал нь ногооноороо

Бичигч бээр үүнийг  монгол бичгээс хөрвүүлэв

Харгуй зам

Алсад байх үзэсгэлэнт уулын

Анир намуун харгуй замаар

Амраг чамтайгаа алхана аа гэж

Амлаж байсан санагдана.

Харгуй жимийнх нь дэргэдүүр

Хайрын хуайс, шинэхэн цайны модод

Хаа сайгүй ургасан байдаг гэж

Хэлж байсан чинь санагдана.

Тэртээд үлдсэн хаврын нэг үдшээр

Тийн амласан нь санагдана.

Харин энэ л орой, дэнгийн гэрэл дор

Хяруу сууж буй үсээ самнан суухад минь

Бүтээгүй учралууд гэнэт бодогдон

Биелүүлж чадaагүй амлалтуудын өмнө

Битүүхэн гунигт эрхгүй дарагдлаа.

Өнөөх уулын харгуй зам дээр

Өлчир залуухан чи минь

Өнөөг хүртэл намайг хүлээн

Өвсний ёзоор нэгжин

хараачилсаар буй болов уу?

Нууцхан хайр (Удамбар цэцгийн нууц)

Зөвхөн

Хагдарч унасны минь дараах үүрээр

Хажуугаар чи явж өнгөрөхдөө л

Уртын урт урьд шөнө

цонхны чинь гадаа би

Ямархан үзэсгэлэнтэй бас ганцаардсан

Ялгуухан нэг цэцэг байсныг

Олж харах болно.

Чиний анзааралгүй өнгөрүүлсэн

Урьд шөнө

Тэнгэрт ямархан тунгалаг сар өлгөөтэй байсныг

Зөвхөн би л мэднэ.

Хайрт минь!

Шүлгүүдийг enbosing.blogspot.com-ooс авлаа.

Ж.Ирээдүй, Токио, 25.10.2010